اهمیت دستیابی به صفر خالص در مقابله با تغییرات اقلیمی

خلاصه مقاله

در این مقاله به مفهوم صفر خالص و اهمیت آن در مقابله با تغییر اقلیمی پرداخته می شود. صفر خالص به معنای برابری میزان انتشار و جذب گازهای گلخانه‌ای است که برای کاهش گرمایش جهانی ضروری است. کشورهای مختلف جهان متعهد به دستیابی به این هدف تا سال‌های 2050 تا 2070 شده‌اند. چالش‌های اصلی: هزینه‌های بالا، فقدان فناوری‌های کارآمد و اختلاف نظر بین کشورها.راهکارهای پیشنهادی: کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، افزایش بهره‌وری انرژی، احیای جنگل‌ها، توسعه فناوری‌های جذب کربن، اصلاح کشاورزی و ترویج سبک زندگی پایدار

مقدمه

در عصر حاضر، با شدت گرفتن تغییرات اقلیمی و افزایش نگرانی‌های محیط زیستی، مفهوم "صفر خالص" به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم در پایداری محیط زیست و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی به شمار می‌آید. هدف اصلی از دستیابی به صفر خالص، به صفر رساندن مجموع انتشار گازهای گلخانه‌ای است که در جو زمین منتشر می‌شود و به این ترتیب به کنترل افزایش دمای جهانی کمک می‌کند. این هدف با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و جبران کربن تولید شده از طریق جذب یا حذف آن انجام می‌شود. برای مثال، جذب کربن از طریق کاشت درختان یا استفاده از فناوری‌های کربن‌زدا، از جمله راهکارهای مؤثر برای جبران انتشار گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود.

صفر خالص چیست؟

اصطلاح «صفر خالص (Net Zero)» در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین مفاهیم در بحث‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی تبدیل شده است. هدف از صفر خالص، دستیابی به تعادلی است که در آن میزان گازهای گلخانه‌ای تولیدشده با میزان گازهای جذب‌شده یا حذف‌شده از جو زمین برابر باشد. به عبارت دیگر، انتشار خالص کربن به صفر می‌رسد.

گازهای گلخانه‌ای، به ویژه دی‌اکسید کربن (CO₂)، متان (CH₄) و نیتروز اکسید (N₂O)، عامل اصلی افزایش دمای زمین هستند. این گازها از طریق فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی در صنایع، حمل‌ونقل، تولید برق، کشاورزی و تغییر کاربری اراضی منتشر می‌شوند. زمانی که میزان انتشار این گازها از میزان جذب آنها در طبیعت بیشتر شود، اثرات مخرب آن مانند افزایش دما، ذوب شدن یخ‌های قطبی و افزایش سطح دریاها به وجود می‌آید.

دستیابی به صفر خالص به معنای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا حد امکان و جبران باقی‌مانده انتشار از طریق جذب یا حذف معادل آن از جو است. این جذب و حذف می‌تواند به صورت طبیعی از طریق جنگل‌ها، اقیانوس‌ها و خاک یا به وسیله فناوری‌های نوین جذب و ذخیره کربن (CCS: Carbon Capture and Storage) انجام شود.

اهمیت صفر خالص در مقابله با تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی یکی از بزرگترین چالش‌های محیط زیستی و اقتصادی است که بشر با آن مواجه است. افزایش دمای جهانی ناشی از افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای، منجر به بروز تغییرات شدید اقلیمی، وقوع طوفان‌ها، سیل‌ها و خشکسالی‌های فراگیر و تهدید جدی برای امنیت غذایی و منابع آبی شده است.

اهمیت صفر خالص در مقابله با این تغییرات به دلیل توانایی آن در کاهش سرعت گرمایش جهانی است. وقتی انتشار کربن به صفر برسد، افزایش دما تثبیت خواهد شد و اثرات مخرب تغییرات اقلیمی کاهش می‌یابد. این هدف تنها از طریق کاهش شدید انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود عملکرد سامانه‌های طبیعی جذب‌کننده کربن میسر است.

اهمیت دستیابی به صفر خالص

دستیابی به صفر خالص از جنبه‌های مختلف محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی اهمیت دارد. در زیر به برخی از مهم‌ترین دلایل اشاره می‌شود:

1. کاهش تغییرات اقلیمی: انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن (CO₂) و متان (CH₄) منجر به گرم شدن کره زمین می‌شود. با رسیدن به صفر خالص، این فرآیند کند شده و در نهایت متوقف می‌شود که به جلوگیری از اثرات مخرب تغییرات اقلیمی کمک می‌کند.

2. بهبود سلامت عمومی: آلودگی هوا ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر به بیماری‌های تنفسی و قلبی می‌شود. کاهش این انتشارها می‌تواند به بهبود کیفیت هوا و سلامت عمومی کمک کند.

3. پایداری اقتصادی: سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های نوین مرتبط با کاهش کربن، فرصت‌های شغلی جدید ایجاد کرده و رشد اقتصادی پایدار را تضمین می‌کند.

4. حفاظت از تنوع زیستی: تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای گونه‌های زیستی است. با رسیدن به صفر خالص، اکوسیستم‌ها محافظت می‌شوند و گونه‌های جانوری و گیاهی از خطر انقراض نجات می‌یابند.

تعهدات بین‌المللی برای دستیابی به صفر خالص

تعهدات بین‌المللی نقش حیاتی در رسیدن به هدف صفر خالص دارند. در این میان، دو رویداد برجسته در سطح جهانی توجهات را به خود جلب کرده‌اند:

• توافقنامه پاریس (۲۰۱۵): در سال ۲۰۱۵ به تصویب رسید و ۱۹۷ کشور جهان متعهد شدند که افزایش دمای زمین را به زیر ۲ درجه سانتی‌گراد، و در صورت امکان به زیر 1.5 درجه سانتی‌گراد نسبت به سطوح پیش از صنعتی شدن محدود کنند. هدف از این توافق کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و در نهایت دستیابی به صفر خالص تا اواسط قرن بیست و یکم است.

• نشست کاپ ۲۶ (۲۰۲۱): در سال ۲۰۲۱ در گلاسکو برگزار شد و تعهدات کشورهای جهان برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را به‌روزرسانی و تقویت کرد. در این نشست، بیش از ۱۰۰ کشور متعهد شدند تا جنگل‌زدایی را متوقف کرده و از ظرفیت جنگل‌ها برای جذب کربن استفاده کنند. همچنین توافق‌های دیگری برای کاهش انتشار گاز متان و افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر به تصویب رسید.

برنامه‌های کشورهای مختلف برای دستیابی به صفر خالص

کشورها در تلاش هستند تا با اجرای برنامه‌های گوناگون، به هدف صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ یا ۲۰۶۰ برسند. هر کشور بسته به شرایط اقتصادی، منابع طبیعی و سطح توسعه‌یافتگی خود، راهبردهای متفاوتی را در پیش گرفته است.

• بریتانیا: یکی از اولین کشورهایی است که به صورت قانونی متعهد به دستیابی به صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ شده است. بریتانیا برنامه‌های گسترده‌ای برای کاهش انتشار در بخش‌های مختلف مانند حمل‌ونقل، انرژی و ساختمان‌ها دارد.

• چین: به عنوان بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان، چین اعلام کرده است که هدفش دستیابی به خنثی کردن تولید کربن تا سال ۲۰۶۰ است. این کشور برنامه‌های عظیمی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش استفاده از زغال سنگ دارد.

• ایالات متحده: آمریکا نیز متعهد شده است که تا سال ۲۰۵۰ به صفر خالص برسد. دولت آمریکا در حال اجرای برنامه‌های گسترده‌ای برای کاهش انتشار کربن در صنعت، حمل‌ونقل و انرژی‌های تجدیدپذیر است.

• هند: به عنوان چهارمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان، متعهد شده است که تا سال ۲۰۷۰ به هدف صفر خالص دست یابد.

چالش‌ها و مشکلات دستیابی به صفر خالص

یکی از چالش‌های اصلی در دستیابی به صفر خالص، تغییرات گسترده در صنایع و شیوه‌های زندگی است. بسیاری از کشورها با تعطیلی صنایع انرژی‌بر مانند تولید فولاد، کربن کمتری تولید خواهند کرد، اما اگر همان محصولات را از کشور دیگری وارد کنند که هنوز از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کند، عملاً به جای کاهش انتشار جهانی، انتشار کربن خود را به کشور دیگری منتقل می‌کنند.

چالش‌های دیگری نیز وجود دارد که به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که به شدت به سوخت‌های فسیلی وابسته‌اند، حائز اهمیت است:

1. هزینه‌های اقتصادی: اجرای فناوری‌های سبز و انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیم است. این موضوع به‌ویژه برای کشورهای فقیرتر چالشی بزرگ است.

2. فقدان فناوری‌های مؤثر: فناوری‌های جذب و ذخیره کربن (CCS) و سایر روش‌های جدید برای حذف CO₂ از جو هنوز در مراحل اولیه توسعه قرار دارند.

3. اختلاف نظر بین کشورها: برخی کشورها از نظر نحوه دستیابی به صفر خالص اختلاف نظر دارند.

راهکارهای حذف کربن از جو

به منظور دستیابی به هدف صفر خالص، روش‌های متنوعی برای حذف کربن از جو وجود دارد. این روش‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: روش‌های طبیعی و روش‌های فناوری محور.

1. روش‌های طبیعی

• کاشت درختان: یکی از مؤثرترین روش‌ها برای جذب دی‌اکسید کربن از جو، کاشت درختان و حفظ جنگل‌هاست. درختان از طریق فرآیند فتوسنتز، CO₂ را جذب کرده و اکسیژن تولید می‌کنند.

• مدیریت بهینه خاک: استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار و بهبود مدیریت خاک می‌تواند به افزایش ظرفیت جذب کربن خاک کمک کند. روش‌هایی نظیر کشاورزی بدون خاک‌ورزی، چرخش زراعی و کشت پوششی می‌توانند مؤثر باشند.

• بازگرداندن اکوسیستم‌های طبیعی: احیاء زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های آسیب‌دیده مانند تالاب‌ها و دشت‌های سیلابی می‌تواند به جذب و ذخیره کربن کمک کند.

2. روش‌های فناوری محور

• فناوری‌های جذب و ذخیره کربن (CCS): این فناوری‌ها به جذب CO₂ از منابع صنعتی و سپس ذخیره آن در زیرزمین کمک می‌کنند. این فناوری هنوز در حال توسعه است و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر دارد.

• فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر: استفاده از انرژی‌های خورشیدی، بادی، آبی و دیگر منابع تجدیدپذیر می‌تواند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد و به هدف صفر خالص نزدیک‌تر شود.

• تولید سوخت‌های زیستی: تولید سوخت‌های زیستی از منابع تجدیدپذیر به جای سوخت‌های فسیلی می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کند.

نتیجه‌گیری

دستیابی به صفر خالص یک هدف ضروری در مقابله با تغییرات اقلیمی است. این هدف نه تنها به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود سلامت عمومی، حفظ تنوع زیستی و پایداری اقتصادی منجر شود. در عین حال، چالش‌های بزرگی مانند هزینه‌های اقتصادی، فقدان فناوری‌های مؤثر و اختلاف نظر بین کشورها وجود دارد که باید برطرف شوند. از سوی دیگر، استفاده از روش‌های طبیعی و فناوری‌های نوین در حذف کربن از جو، گام‌های کلیدی در دستیابی به این هدف هستند.

تلاش‌های بین‌المللی و تعهدات کشورهای مختلف به دستیابی به صفر خالص، نویدبخش آینده‌ای پایدارتر و عاری از آثار مخرب تغییرات اقلیمی است. اگرچه مسیر رسیدن به این هدف دشوار است، اما با همکاری جهانی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، می‌توان به آن دست یافت.