اهمیت دستیابی به صفر خالص در مقابله با تغییرات اقلیمی
خلاصه مقاله
در این مقاله به مفهوم صفر خالص و اهمیت آن در مقابله با تغییر اقلیمی پرداخته می شود. صفر خالص به معنای برابری میزان انتشار و جذب گازهای گلخانه‌ای است که برای کاهش گرمایش جهانی ضروری است. کشورهای مختلف جهان متعهد به دستیابی به این هدف تا سال‌های 2050 تا 2070 شده‌اند. چالش‌های اصلی: هزینه‌های بالا، فقدان فناوری‌های کارآمد و اختلاف نظر بین کشورها.راهکارهای پیشنهادی: کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، افزایش بهره‌وری انرژی، احیای جنگل‌ها، توسعه فناوری‌های جذب کربن، اصلاح کشاورزی و ترویج سبک زندگی پایدار
مقدمه
با شدت گرفتن تغییرات اقلیمی و افزایش نگرانی‌های محیط زیستی، یکی از مفاهیم کلیدی در زمینه پایداری محیط زیست و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی، اصطلاح "صفر خالص" است. هدف اصلی از دستیابی به صفر خالص، به صفر رساندن مجموع انتشار گازهای گلخانه‌ای است که در جو زمین منتشر می‌شود و به این ترتیب به کنترل افزایش دمای جهانی کمک می‌کند. این کار با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و جبران کربن تولید شده از طریق جذب یا حذف آن انجام می‌شود. برای مثال، جذب کربن از طریق کاشت درختان یا استفاده از فناوری‌هایی که کربن را از جو می‌گیرند، از جمله راهکارهای جبران انتشار گازها محسوب می‌شود.
صفر خالص چیست؟
اصطلاح «صفر خالص (Net Zero)» در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین مفاهیم در بحث‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی تبدیل شده است. هدف از صفر خالص، دستیابی به تعادلی است که در آن میزان گازهای گلخانه‌ای تولیدشده با میزان گازهای جذب شده یا حذف شده از جو زمین برابر باشد. به عبارت دیگر، انتشار خالص کربن به صفر می‌رسد.
گازهای گلخانه‌ای، به ویژه دی‌اکسید کربن (CO2)، متان (CH4) و نیتروز اکسید (N2O)، عامل اصلی افزایش دمای زمین هستند. این گازها از طریق فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی در صنایع، حمل‌ونقل و تولید برق، کشاورزی و تغییر کاربری اراضی منتشر می‌شوند. زمانی که میزان انتشار این گازها از میزان جذب آنها در طبیعت بیشتر شود، اثرات مخرب آن مانند افزایش دما، ذوب شدن یخ‌های قطبی و افزایش سطح دریاها به وجود می‌آید.
دستیابی به صفر خالص به معنای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا حد امکان و جبران باقی‌مانده انتشار از طریق جذب یا حذف معادل آن از جو است. این جذب و حذف می‌تواند به صورت طبیعی از طریق جنگل‌ها، اقیانوس‌ها و خاک یا به وسیله فناوری‌های نوین جذب و ذخیره کربن (CCS: Carbon Capture and Storage) انجام شود.
اهمیت صفر خالص در مقابله با تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی یکی از بزرگترین چالش‌های محیط زیستی و اقتصادی است که بشر با آن مواجه است. افزایش دمای جهانی ناشی از افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای، منجر به بروز تغییرات شدید اقلیمی، وقوع طوفان‌ها، سیل‌ها و خشکسالی‌های فراگیر و تهدید جدی برای امنیت غذایی و منابع آبی شده است.
اهمیت صفر خالص در مقابله با این تغییرات به دلیل توانایی آن در کاهش سرعت گرمایش جهانی است. وقتی انتشار کربن به صفر برسد، افزایش دما تثبیت خواهد شد و اثرات مخرب تغییرات اقلیمی کاهش می‌یابد. این هدف تنها از طریق کاهش شدید انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود عملکرد سامانه‌های طبیعی جذب‌کننده کربن میسر است.
اهمیت دستیابی به صفر خالص
دستیابی به صفر خالص از جنبه‌های مختلف محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی اهمیت دارد. در زیر به برخی از مهم‌ترین دلایل اشاره می‌شود:
1. کاهش تغییرات اقلیمی: انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن (CO₂) و متان (CH₄) منجر به گرم شدن کره زمین می‌شود. با رسیدن به صفر خالص، این فرآیند کند شده و در نهایت متوقف می‌شود که به جلوگیری از اثرات مخرب تغییرات اقلیمی کمک می‌کند.
2. بهبود سلامت عمومی: آلودگی هوا ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر به بیماری‌های تنفسی و قلبی می‌شود. کاهش این انتشارها می‌تواند به بهبود کیفیت هوا و سلامت عمومی کمک کند.
3. پایداری اقتصادی: سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های نوین مرتبط با کاهش کربن، فرصت‌های شغلی جدید ایجاد کرده و رشد اقتصادی پایدار را تضمین می‌کند.
4. حفاظت از تنوع زیستی: تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای گونه‌های زیستی است. با رسیدن به صفر خالص، اکوسیستم‌ها محافظت می‌شوند و گونه‌های جانوری و گیاهی از خطر انقراض نجات می‌یابند.
تعهدات بین‌المللی برای دستیابی به صفر خالص
تعهدات بین‌المللی نقش حیاتی در رسیدن به هدف صفر خالص دارند. در این میان، دو رویداد برجسته در سطح جهانی توجهات را به خود جلب کرده‌اند:
توافقنامه پاریس (۲۰۱۵)
نشست کاپ ۲۶ (۲۰۲۱)
توافقنامه پاریس در سال ۲۰۱۵ به تصویب رسید و ۱۹۷ کشور جهان متعهد شدند که افزایش دمای زمین را به زیر ۲ درجه سانتی‌گراد، و در صورت امکان به زیر 1/5 درجه سانتی‌گراد نسبت به سطوح پیش از صنعتی شدن محدود کنند. هدف از این توافق کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و در نهایت دستیابی به صفر خالص تا اواسط قرن بیست و یکم است. کشورهای عضو توافقنامه باید برنامه‌های ملی خود را برای کاهش انتشار ارائه داده و به طور منظم گزارش دهند.
نشست کاپ ۲۶ که در سال ۲۰۲۱ در گلاسکو برگزار شد، تعهدات کشورهای جهان برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را به‌روزرسانی و تقویت کرد. در این نشست، بیش از ۱۰۰ کشور متعهد شدند تا جنگل‌زدایی را متوقف کرده و از ظرفیت جنگل‌ها برای جذب کربن استفاده کنند. همچنین توافق‌های دیگری برای کاهش انتشار گاز متان و افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر به تصویب رسید.
برنامه‌های کشورهای مختلف برای دستیابی به صفر خالص
کشورها در تلاش هستند تا با اجرای برنامه‌های گوناگون، به هدف صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ یا ۲۰۶۰ برسند. هر کشور بسته به شرایط اقتصادی، منابع طبیعی و سطح توسعه‌یافتگی خود، راهبردهای متفاوتی را در پیش گرفته است.
- بریتانیا: یکی از اولین کشورهایی است که به صورت قانونی متعهد به دستیابی به صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ شده است. بریتانیا برنامه‌های گسترده‌ای برای کاهش انتشار در بخش‌های مختلف مانند حمل‌ونقل، انرژی و ساختمان‌ها دارد. همچنین این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۵ تمام برق مورد نیاز خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند.
- چین: به عنوان بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان، چین اعلام کرده است که هدفش دستیابی به خنثی کردن تولید کربن تا سال ۲۰۶۰ است. این کشور برنامه‌های عظیمی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش استفاده از زغال سنگ دارد، اما هنوز جزئیات دقیقی از نحوه دستیابی به این هدف ارائه نشده است.
- ایالات متحده: آمریکا نیز متعهد شده است که تا سال ۲۰۵۰ به صفر خالص برسد. دولت آمریکا در حال اجرای برنامه‌های گسترده‌ای برای کاهش انتشار کربن در صنعت، حمل‌ونقل و انرژی‌های تجدیدپذیر است و همزمان تلاش می‌کند تا با دیگر کشورها در این زمینه همکاری کند.
- هند: به عنوان چهارمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان، متعهد شده است که تا سال ۲۰۷۰ به هدف صفر خالص دست یابد. این تعهد با وجود اینکه تا حدودی دیرتر از بسیاری از کشورها است، اما به دلیل وابستگی این کشور به سوخت‌های فسیلی، گامی مهم به شمار می‌رود.
چالش‌ها و مشکلات دستیابی به صفر خالص
یکی از چالش‌های اصلی در دستیابی به صفر خالص، تغییرات گسترده در صنایع و شیوه‌های زندگی است. بسیاری از کشورها با تعطیلی صنایع انرژی‌بر مانند تولید فولاد، کربن کمتری تولید خواهند کرد، اما اگر همان محصولات را از کشور دیگری وارد کنند که هنوز از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کند، عملاً به جای کاهش انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای، انتشار کربن خود را به کشور دیگری منتقل می‌کنند. علاوه بر این، برخی از کشورها تلاش می‌کنند با پرداخت پول به کشورهای فقیرتر، تولید کربن را از طریق توسعه سوخت‌های پاک‌تر کاهش دهند، اما این رویکرد انتقادات زیادی را به دنبال داشته است؛ از این رو دستیابی به صفر خالص با چالش‌های زیادی همراه است. این چالش‌ها به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که به شدت به سوخت‌های فسیلی وابسته‌اند، حائز اهمیت است:
1. هزینه‌های اقتصادی: اجرای فناوری‌های سبز و انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیم است. این موضوع به‌ویژه برای کشورهای فقیرتر چالشی بزرگ است. نیاز به تامین مالی بین‌المللی و انتقال فناوری از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای در حال توسعه یکی از موضوعات مهم در این زمینه است.
2. فقدان فناوری‌های موثر: فناوری‌های جذب و ذخیره کربن (CCS) و سایر روش‌های جدید برای حذف CO2 از جو هنوز در مراحل اولیه توسعه قرار دارند. کارایی این فناوری‌ها در مقیاس‌های بزرگ و هزینه‌های بالای اجرای آنها همچنان مورد بحث است.
3. اختلاف نظر بین کشورها: برخی کشورها از نظر نحوه دستیابی به صفر خالص اختلاف نظر دارند. برای مثال، برخی از کشورها به جای کاهش واقعی انتشار، ترجیح می‌دهند تولیدات صنعتی آلاینده را به کشورهای دیگر منتقل کنند که این موضوع تنها باعث تغییر مکان انتشار می‌شود و به کاهش جهانی گازهای گلخانه‌ای کمک نمی‌کند.
راهکارهای حذف کربن از جو
برای دستیابی به صفر خالص، روش‌های مختلفی برای جذب و حذف کربن از جو پیشنهاد شده است. یکی از ساده‌ترین روش‌ها، کاشت درختان است که دی‌اکسید کربن را جذب می‌کنند. با این حال، سوال اصلی این است که آیا فضای کافی برای کاشت درختان به میزان لازم وجود دارد یا خیر. همچنین، فناوری‌های جدیدی برای جذب و ذخیره کربن توسعه یافته‌اند که شامل استفاده از دستگاه‌هایی است که کربن را از هوا می‌گیرند و آن را به صورت جامد در زیر زمین دفن می‌کنند. اما این فناوری‌ها هنوز در مراحل اولیه قرار دارند و بسیار پرهزینه هستند.
راهکارهای مختلف برای رسیدن به صفر خالص
دستیابی به صفر خالص نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات گسترده است که باید در سطح ملی و بین‌المللی انجام شوند. در این بخش، به برخی از مهم‌ترین راهکارها اشاره می شود:
1. کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی: یکی از اصلی‌ترین راهبردها، جایگزینی سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی بادی و خورشیدی است. این انرژی‌ها نه تنها پاک هستند، بلکه به تدریج ارزان‌تر نیز می‌شوند.
2. افزایش بهره‌وری انرژی: افزایش بهره‌وری در صنایع، ساختمان‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کند. استفاده از فناوری‌های پیشرفته و بهینه‌سازی فرآیندها یکی از راه‌های موثر در این زمینه است.
3. احیای جنگل‌ها و کاهش جنگل‌زدایی: درختان از طریق فرآیند فتوسنتز دی‌اکسید کربن را جذب می‌کنند. بنابراین، کاشت درختان و احیای جنگل‌های تخریب‌شده یکی از راهکارهای ارزان و موثر برای حذف کربن از جو است. با این حال، محدودیت‌های فضایی برای کاشت درختان ممکن است چالشی باشد که باید به آن توجه کرد.
4. توسعه فناوری‌های جذب و ذخیره کربن: استفاده از فناوری‌های جذب و ذخیره کربن (CCS) که CO2 را از هوا جمع‌آوری و ذخیره می‌کند، یکی از نوآوری‌های حیاتی برای رسیدن به صفر خالص است. این فناوری هنوز در مراحل اولیه توسعه قرار دارد، اما می‌تواند به عنوان یکی از راه‌حل‌های کلیدی در کاهش انتشار کربن مورد استفاده قرار گیرد.
5. تغییر شیوه‌های کشاورزی: استفاده از روش‌های پایدار در کشاورزی و بهبود مدیریت منابع آب و خاک می‌تواند به جذب کربن در خاک و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کند.
6. ترویج سبک زندگی پایدار: تغییر در الگوهای مصرفی مردم و افزایش استفاده از محصولات و خدمات کم‌کربن، به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
دستیابی به صفر خالص یکی از مهم‌ترین چالش‌های قرن بیست و یکم است. این هدف نیازمند همکاری جهانی، نوآوری‌های فناورانه و تغییرات گسترده در شیوه‌های تولید و مصرف است. با وجود مشکلات و چالش‌های پیش‌رو، دستیابی به صفر خالص تنها راه برای کاهش گرمایش جهانی و جلوگیری از اثرات فاجعه‌بار تغییرات اقلیمی است. کشورهای جهان باید با تعهدات قوی و همکاری‌های بین‌المللی، به سوی آینده‌ای پایدار و بدون انتشار گازهای گلخانه‌ای حرکت کنند.
